भारवाही तंत्राची मंत्र-गीता

ई -तुका : ५

भारवाही तंत्राची मंत्र-गीता !
माझ्या नातवंडांना जेव्हा मी त्यांच्या आई-वडिलांचे ( म्हणजे आमच्या मुलांचे ) पहिली दुसरीतले पेपर दाखवतो तेव्हा, उलटे बी, डी, त्रिकोणात उगवलेल्या फुलाचे फ्लॉवर-पॉट,वगैरे बालसुलभ चुका पाहून त्यांना खूप हसू फुटते व मग दिवसभर नातवंडे त्यांच्या आई-वडिलांची खिल्ली उडवत राहतात. आता भले ते खूप हुशार आहेत, पण लहानपणी ते ही चुका करतच शिकले होते हा बोध मग नातवंडांना होतो.
"आऊटलायर्स" नावाच्या नुकत्याच आलेल्या माल्कम ग्लॅडवेल च्या पुस्तकात तर त्याने मांडलेय की जीनीयस अशी कोणी व्यक्ति नसते तर ज्याला खूप सराव होतो, तोच मग जीनीयस होतो. आता सचिनचेच बघा ! काय प्रचंड मेहनत ! त्याची ९३ शतके झळाळतात पण त्याने किती नाना तर्‍हेचे लाखो चेंडू सरावात झेलले ते आपल्याला माहीत नसते. गणिताचे तर हे नेहमीचे ठरलेलेच आहे. जितका सराव ज्यास्त तितका गणित कमी लचका तोडते. हुसेन आता प्रसिद्ध चित्रकार आहे पण किती असंख्य सिनेमाची पोस्टर्स त्याने रंगविली असतील ते तोच जाणे. तर सरावाची महती अशी !
तुकाराम महाराजांच्या गाथेची अशीच करावी तितकी मोजदाद कमीच भरेल. दोन लाख तीन हजार सातशे पन्नास शब्द, चार हजार पाचशे चौर्‍यांशी अभंग, एकूण २५६७० खंड किंवा चौक आणि हे सगळे वयाच्या बेचाळिस वर्षाच्या आत ! प्रत्येक चौकात एक यमक जोडी म्हणजे २५६७० यमके ह्या कवीने निर्माण केली. किती सराव, कसा हातखंडा !
आता इतका हातखंडा असलेला कवी अगदी सुरुवातीला कच्चा होता, असे कोणी म्हटले तर त्याचे कोण मानणार ? कुसुमावती देशपांडे ह्या खूप विद्वान बाई. त्यांनी साहित्य अकादेमी साठी "A History of Marathi Literature" नावाचे एक पुस्तक लिहिले आहे. त्यात तुकारामासंबंधी लिहिले आहे :His first important work was Mantra Geeta. It was written after years of suffering and spiritual contemplation.Tukaram had studied sacred works and also composed some abhangas before he attempted this interpretation of Geeta. However, it was not a work of quality of the Jnaneshwari. It is tentative, more an expression of views of Tukaram and of contemporary conditions than than an elucidation of the Geeta. It is also unsophisticated and downright in its style, with the unadorned language of everyday usage..." सरावाने कवी महाकवी होतो हे जरी आपल्याला मंजूर असले तरी ते तुकाराम महाराजांना लागू करायला धीर होत नाही. आणि आजकाल तर हा विचार आधी कोणाची कोणती जात आहे त्यावरून ठरविला जाण्याची शक्यता. जे तुकाराम भक्त आहेत ते तर लागलीच म्हणतात की हा वेगळा तुकाराम आहे. हा कोणी नगरचा तुकाराम होता देहूचा नव्हे !
खुद्द तुकाराम महाराज लीनतेने म्हणतात :फोडिलें भांडार धन्याचा हा माल । मी तंव हमाल भारवाही ॥ पण तुकाराम भक्तांना वाटते हा काही सन्मान नाही, असे कसे असेल ? पण सुरुवातीची रचना कच्ची असणे, ह्यात सरावाचा व नंतरच्या प्रतिभेचा बहुमानच आहे. शिवाय हे किती जिवंत कलाकाराचे दर्शन आहे. मला तरी वाटते, हाच खरा तुकाराम आहे, कारण ह्यात भारवाही तंत्राची मंत्र-गीताच सांगितली आहे !

--अरूण अनंत भालेराव
भ्र:९३२४६८२७९२